De Kerkers
De kerkers rond 1600
Er wordt vermoed dat het stadhuis rond
deze periode nieuw is gebouwd of is
voorzien van nieuwe gevels. De kerkers horen bij deze fase. Er is over deze periode niet veel bekend over de kerkers.
De kerkers worden gemaakt in de eenvoudige kelder van het stadhuis, die
ongeveer driekwart van het grondoppervlak bestrijkt. Het wordt overspannen door
een tongewelf. De kelder is vlak boven de grondwaterspiegel aangelegd; De toegang vindt plaats door middel van een inpandige stenen
trap die op de begane grond rechtstreeks naar buiten leidt, op de Markt.
Uit stadsrekeningen blijkt wel wat de kerkers aan onkosten opleveren.
Bijvoorbeeld op 8 oktober 1683, als Jurgen Bilevelt voor drie stuivers aan eten
en drinken heeft gehaald voor een jongen die onder het raadhuis gevangen zat.
De kerkers worden ook gebruikt als kruidopslag.
De zaak Cornelis Collard of ‘vodden Cornelis’
Voor zover bekend is dit het enige doodvonnis dat in de 18de eeuw in Groenlo is voltrokken. Op 23 september 1720 wordt in de vergadering van de schepenen gemeld dat bij vonnis van het Provinciale Hof van Gelre Cornelis Collard, in de volksmond Vodden Cornelis genoemd, tot de galg was veroordeeld. Blijkbaar moest, als inwoner van Groenlo, het vonnis ook daar uitgevoerd worden. Nu ontstond er een probleem, want er was geen bruikbare galg meer in Groenlo. Dat maakt wel duidelijk dat een doodvonnis geen alledaagse gebeurtenis meer was, anders was het apparaat wel in orde geweest. Men besloot een nieuwe galg te laten maken en die naar oud gebruik op zijn oude plaats zal worden gezet. Dat maakt wel nieuwsgierig naar waar die galg heeft gestaan.
Maar wat had Cornelis dan gedaan? Hij had diefstal gepleegd; twee koperen ketels, een pij-rok en wat linnen. Of Cornelis Collard al een lang strafblad op zijn naam had staan, is uit het archief niet op te maken. En of deze betrekkelijk kleine diefstal de druppel is geweest die het vat deed overlopen, is onbekend. Maar ophanging lijkt toch wel buiten alle verhouding tot het delict. Of was het bedoeld als afschrikwekkend voorbeeld? Toch moeten we ook bedenken dat de Justitie enkele eeuwen geleden er niet voor terugschrok om weinig malse middelen te gebruiken.
Op 7 oktober 1720 is gemeld dat het vonnis is uitgevoerd. Hij is vervolgens van de galg gesneden en in de buurt van de galg begraven.
De kerkers tussen 1750 en 1800
Uit stadsrekeningen van die tijd kan een beeld gegeven worden van het onderhoud aan de kerkers en de benodigdheden voor het vastzetten van gevangenen. Meestal voor enkele dagen of maximaal twee weken. Daarna werden ze overgebracht naar Arnhem of kregen ze ter plaatse hun straf te horen.
Op vrijdag 15 april 1791 behandelt de Magistraat een schrijven van de Heer van Heeckeren van Kell, kasteelheer van Ruurlo en lid van de Grolse Magistraat. Er is brief van het Provinciale Hof bij over het uitgesproken vonnis in de zaak tegen Cornelis Krol. Wat hij heeft uitgespookt wordt niet meegedeeld. Wel het vonnis, dat ook weer in de plaats waar de dader woont moet worden uitgevoerd. Het was geen doodstraf, maar het is ook niet echt prettig: geseling en levenslange verbanning. Zoals er in 1720 geen bruikbare galg in Grolle aanwezig was, zo is er in 1791 geen behoorlijke geselpaal meer. Een scherprechter die het vonnis moet uitvoeren is in Grol ook niet aanwezig. Die moest gehaald worden uit Bredevoort.
Kerkers raken buiten gebruik
Vermoedelijk worden de kerkers rond 1795 buiten gebruik gesteld. Frankrijk valt de Noordelijke Nederlanden binnen en de Bataafse Republiek wordt uitgeroepen.
In 1811 wordt het stadhuis ingrijpend verbouwd en op de bouwplannen uit 1811 is te zien dat daarvoor de trap en de toegang naar de kerkers al niet meer in gebruik zijn en langzamerhand in de vergetelheid raken...
De herontdekking van de kerkers in 1939
In 1939 werd een vastgeklemd vloerluik in een van de toenmalige gevangeniscellen op de begane grond geopend en werden de oude kerkers onder het stadhuis herontdekt, nadat dit luik meer dan honderd jaar niet was geopend!
Onder leiding van notaris Vemer, die veel studie maakt van de geschiedenis van Groenlo begon men in 1939 toen al met onderzoek naar de oude toegang en eventuele ondergrondse gangen. Vemer maakte hiervan onderstaande tekening.
Aanleiding is de ontdekking van een vermeende toegang van een ondergrondse gang in de kelder van het Wittemanshuis aan de markt (pand rechts naast het voormalige postkantoor) door wichelroede onderzoek.
Deze onderzoeken naar gangen hebben overigens niet tot resultaten geleid...
